Düşünceyi geliştirme yolları nelerdir? Yazılarımda bu yollardan nasıl faydalanabilirim?

Bu yazıda düşünceyi geliştirme yolları, paragrafta düşünceyi geliştirme yolları ve düşünceyi geliştirme yolları örnekleri ile ilgili bilgi vererek yazılarınızda bunlardan nasıl faydalanabilirsiniz anlatmaya çalışacağım.

Düşünceyi geliştirme yolları

Yazma sürecinde düşüncenin geliştirilmesi, düşünceyi geliştirme teknikleri ile sağlanır. Bu teknikler bir düşünce birimi olan paragrafta, düşüncenin ayrıntılandırılmasını, genişletilmesini ve bir düşünce dokusu oluşturulmasını sağlarlar. Düşünceyi geliştirme teknikleri yardımıyla düşünce, tutarlı bir şekilde yapılandırılarak kolayca anlaması için okuyucuya sunulur.

Bir metinde yazar, fikirlerini daha anlaşılır ve ikna edici kılmak için tanımlama, tanık gösterme, karşılaştırma, örnekleme, benzetme, açıklama, sayısal verilerden yararlanma gibi düşünceyi geliştirme yollarını kullanır. Böylece çok daha etkili bir biçimde fikirlerini sunmuş olur. Velhasıl, bu yazımızda, paragrafta düşünceyi geliştirme yollarını yazılarımızda nasıl kullanabiliriz öğrenmeye çalışacağız.

Paragrafta düşünceyi geliştirme yolları ve örnekleri şu şekildedir:

1. Tanımlama

Bir şeyi özel ve değişmez nitelikleriyle tanıtmaktır. Bir kavram, bir varlık ya da nesne nitelik ve özelliklerine, bu özellikleri hazırlayan neden-sonuç ilişkisine göre tanımlanır.

Kısaca bir kavramı açıklamak olarak ele alınabilir. Genellikle paragrafın ilk kısmında yer alan tanımlama cümleleri, bir varlığın, bir nesnenin ya da bir kavramın özel ve değişmez niteliklerini sıralayarak onu tanıtır. Tanımlama, daha çok açıklayıcı ve tartışmacı anlatım
biçimlerinde kullanılan bir düşünceyi geliştirme yoludur. Tanımlamada iki farklı türden söz edebiliriz. Tanımlama nesnel olabileceği gibi öznel de olabilir. Yazar bazen kendi görüşleri doğrultusunda da tanım yazabilir.

Örnek:

Mavi gökyüzü, sonsuzluğun simgesidir. (öznel tanım)
Çin Seddi, dünyanın en uzun duvarıdır. (nesnel tanım)
Bu proje, dünyayı değiştirecek bir buluştur. (öznel tanım)
Ankara, Türkiye'nin başkentidir. (nesnel tanım)

2. Tanık gösterme - Alıntı Yapma

İfade edilmek istenen düşünce, başkalarının görüşlerinden yararlanma yoluyla geliştirilebilir. Bilgisine, sözüne ve düşüncesine başvurulan kişinin ele alınan konu alanında güvenilir bir kişi olması gerekir.

Bu yöntemde bir durum ya da kavram açıklanırken, anlatıma inandırıcılık kazandırmak amacıyla başkalarının düşüncelerinden ve sözlerinden yararlanılır. Düşüncelerinden yararlanılan kisinin de alanında uzman olması gerekir. Alıntı yapmada, tanık gösterilen kişinin adına yer verileceği gibi o kişinin sözlerine de yer verilebilir. Alıntı yapmada bir söze yer verilecekse, bu söz tırnak içinde yazılmalıdır.

Örnek:

İnsanı ele almayan, dünyayı insandan soyutlayıp sadece doğayı, kuşları, ağaçları anlatan şeye sanat denemez. Sanatın temelinde insan vardır. Bu konuda Andre Gide de benim gibi düşünüyordu. O bir yazısında şöyle der: “Sanatın konusu insandır.”

3. Örnekleme

En basit ifadeyle bir şeye uygun örnek göstermedir. Örnekleme, hem yazılı anlatımda hem sözlü anlatımda daima başvurulan bir açıklama tarzıdır. Nitekim günlük hayatta veya yazılı anlatımda, örneğin, meselâ, örnek vermek gerekirse, söz gelişi vb. açıklamayı pekiştirici kalıplara daimâ rastlanmaktadır. Bu teknik kullanılırken genelden daha çok özel durumlar ile örnekler geliştirilmesine dikkat edilmelidir.

Örneklerin bazısı tasarlanan, bazısı olmuş, bazısı da gerçeğe dayanan örneklerdir. Hangisi olursa olsun örnekleme, düşünceye görünürlük ve anlaşılırlık kazandırır. Bu yöntem kullanılmadan önce yazar, asıl anlatmak istediğini verir ve daha sonra bu anlatılanlara dayanarak örneklere yer verir. Örnekleme genellikle düşünceleri somutlaştırmak amacıyla kullanılır.

Örnek:

Her şair, istediği gibi şiir yazmakta özgür olmalıdır. Yazılan hiçbir şiir, kalıplaşmış şiir anlayışlarıyla değerlendirilemez. Hele şiire "modası geçmiş" yakıştırmasında bulunmak akıl kârı bir iş değildir. Bir Yunus Emre hâlâ okunuyor, bir Karacaoğlan hâlâ televizyonlarda söyleniyor. Önemli olan şiirin büyük dünyasına ulaşmak ya da bu dünyayı oluşturabilecek gücü elinde tutmaktır.

Altı çizili cümlelerde örneklemerle düşünce desteklenmiştir.

4. Benzetme

Aralarında benzerlik ilişkisi bulunan iki şeyden benzerlikçe güçsüz olanın güçlü olana yaklaştırılması yoluyla yapılır. Yazılarda ileri sürülen fikri pekiştirmek ve somut hale getirmek için kullanılır.

Örnek:

Bu şehrin göğünde sürekli bir duman, yollarında yuvarlanan toz bulutları vardı. Yakıcı güneşin altında harap olmuş sokaklar, evler, hanlar, hamamlar, pencereler, çerçeveler renkleri solmuş bir tabloyu andırıyordu.

Bu paragrafta harap olmuş bir şehirden söz edilmiş ve bu şehirdeki “harap olmuş sokaklar, evler, hanlar, hamamlar, pencereler, çerçeveler” renkleri solmuş eski bir tabloya benzetilmiştir.

5. Sayısal verilerden yararlanma

Bir düşünce açıklanır veya kanıtlanırken gerektiğinde sayısal veriler kullanılır. Sayısal veriler, okuru ikna etmede oldukça etkili bir yoldur. İnsanların sayılara karşı beslenen güvene bağlı olarak istatistiklerin inandırıcı bir etkisi olduğu gözlenmektedir.

Bu yöntemde bir görüş bildirilirken, bu görüşle ya da konuyla ilgili daha önce yapılmış çalışmalarda ortaya konulmuş sayısal veriler kullanılabilir. Daha çok istatistiksel bilgiler sunulacağında kullanılan bir yöntemdir. Bilimsel yazılarda daha çok kullanılır. Bir diğer kullanım yeri de günlük hayatımızın bir parçası haline gelmiş haberlerdir. Sayısal verilerin mevcut olduğu haber metinleri her zaman için daha dikkat çekicidir.

Örnek:

Tanzimat döneminde yazar ve şairlerimizin %79.5’i İstanbul’da, %7.1’i Anadolu’da doğmuştur. Cumhuriyetten sonra ise bu oranlarda büyük bir değişme olmuş İstanbul doğumluların oranı %29, Anadolu doğumluların oranı ise %67 olmuştur. Bu bize Türk edebiyatının halkçı bir nitelik kazandığını göstermez mi?

6. Karşılaştırma

Karşılaştırmada iki ya da daha fazla şey arasındaki benzerlik veya farklılıklar değerlendirilir. Diğer bir deyişle, benzerlikleri, zıtlıkları gösterme işidir. Böylece düşünceye açıklık kazandırılır. Karşılaştırmada çeşitli görüşler birbirleriyle karşılaştırılır. Daha çok söyleneni inandırıcı kılmak için iki farklı kavramın ortak olan ya da olmayan yönleri karşılaştırılır. Düşünsel metinlerin yanı sıra yazınsal metinlerde de kullanılır. Yazınsal metinlerde kişiler ya da yerler karşılaştırılabilir.

Örnek:

Bizim yaşadığımız yerler, bu büyük şehre göre çok daha sakin ve huzurludur.
Her zaman ablasından daha anlayışlı olmuş ve hiçbir zaman ablası gibi ailesini üzmemiştir.
Türkçe dersinden aldığı not diğer notlarına oranla yüksekti.
Yapılacak olan işler, yapılmış olanlardan daha başarılı sonuçlar doğuracak.
Kuşlar ve balıklar hayvanlar içinde en çok sevdikleriydi.
Yazarın bu kitabı daha önce yazdıklarından içerik olarak biraz farklıydı.
En önde oturan bu küçük çocuk yaşıtlarına hiç benzemiyor, yaptığı her davranışla beğeni topluyordu.

7. Soru/Sorulardan Yararlanma

Paragrafta yer alan düşünce, sorulardan yararlanılarak da geliştirilebilir. Bu sorular, okuyucunun dikkatini çekecek nitelikte olmalıdır. Bir soru ile paragrafa başlamak okuyucuyu olumlu yönde etkileyebilir.

Örnek:

İyi konuşmasını bilen iyi yazmasını da bilirmiş. Konuştuğumuz gibi yazmak olacak iş midir? Yazıda hani bizim konuşmamızın ateşi? Sesimizi de kâğıt üzerinde gösterebilir miyiz? Yazı hiçbir zaman konuşmanın tıpkısı olamaz. Konuşurken karşımızdakine başımız, ellerimizin hareketleriyle sesimizin türlü yükselmeli, alçalmaları ile anlatabildiğimiz şeyleri yazı ile anlatamaz, duyuramayız.

Yazılarımda bu tekniklerden nasıl faydalanabilirim?

Düşünceyi geliştirme teknikleri, paragrafta düşüncenin açılması, genişletilmesi ve ayrıntılandırılmasında kullanılan tekniklerdir. Bu tekniklerin her biri farklı paragraf türlerinde farklı sıklıklarda kullanılabilir veya hiç kullanılmayabilir.

Bu tekniklerin kullanım dağılımını yazacağınız metne göre planlamanız gerekmektedir. Metinlerinizde ifade edeceğiniz düşüncelere göre hangi tekniği kullanıp kullanmayacağınızı bilmeniz çok önemlidir. Örneğin, bilimsel bir metinde tanımlama, sayısal verilerden yararlanma gibi teknikleri kullanabilirken benzetme tekniğini kullanmazsınız.

Düşünceyi geliştirme tekniklerinin her biri üzerinde ayrı ayrı durulmalıdır. Her biriyle onlarca örnek çalışması yapmanız yararınıza olacaktır. Yapacağınız örnek çalışmalarıyla kendinizi rahatlıkla geliştirebilirsiniz.

Unutmayın ki, yazılı anlatımda her paragraf bir düşüncenin ifadesidir. Birbiriyle ilgili düşüncelerin bir araya getirilmesi, ilgisiz düşüncelerin ayrılması, önemli düşüncenin ve daha az önemli olan düşüncelerin yani düşüncenin ağırlığının belirlenmesi, bir düşünceyi destekleyen veya desteklemeyen düşüncelerin belirlenmesi gibi düşünme süreçleri ile paragraf oluşturma sürecinin beraber yürütülmesi gerekir.

Bir diğer yazım Güzel ve Etkili Cümle Kurmanın 7 Kuralı'nı okumanızı tavsiye ederim.

İyi çalışmalar dilerim.

Yararlanılan Kaynaklar:

*Türkçe Öğretmeni Adaylarının Sözlü Anlatımlarının Düşünceyi Geliştirme Teknikleri Açısından İncelenmesi-Yrd. Doç. Dr. Mehmet KURUDAYIOĞLU

*Ortaöğretim Öğrencilerinin Yazılı Anlatımlarının Düşünceyi Geliştirme Teknikleri Bakımından Değerlendirilmesi-İsmet ÇETİN, Remzi CAN

*Üniversite Öğrencilerinin Tartışmacı Metin Yazma Becerileri-Eyyup COŞKUN, Esra Nur TİRYAKİ